"خانه: جایی که همه چیز از آن شروع می‌شود و پایان نمی‌یابد"

به کوشش حسن لی: فعال حوزه گردشگری و میراث فرهنگی 

شفق متولی : معمار و طراح شهری و از اعضا گروه مطالعاتی تهران پلاک به پلاک

ورودی خانه اصلانی

از دلایلی که خانه­های قدیمی ایجاد آرامش و حس خوبی دارند، حس نوستالژیک، فرم­های معماری سنتی مانند قوس و هلال­ها و نیز وجود حیاط در آن است که چشم­انداز بی­نهایت به انسان می­دهد. و این حوض در گذشته نمادی از اتصال زمین به آسمان بوده است. فرصت حضور برای همه هست. بچه­های بازی می­کنند، بزرگترها گپ می­زنند. کسی حوصله­اش سر نمی­رود. ناصر اصلانی می­گوید: «دیروز مهمانی داشتیم که بعد از نهار سکوتش را شکست ... گفت این در و دیوارها می­گوید حرف بزن و از خاطرات خانه قدیمیشان زندگی 25ساله با پدر و مادرش گفت. یا این خانه دوستی دارد که حتی اسمش را نمی­دانیم. از فال­های حافظی که می­آورد فهمیده­ایم چاپخانه دارد. می­آید در حیاط می­نشیند و می­گوید آمده هوا بگیرد. به یاد پدرش بغضی می­شود و می­رود».

سنت مهمان­پذیری هم­چون گذشته که اقوام آقای اصلانی به این خانه می آمدند همچنان پابرجاست. ایده مرمت و باززنده­سازی این بوده است که حیات اجتماعی دوباره شکل بگیرد. خرید از بقال محله انجام شود. حمام عمومی محله (حمام خانوم یا قبله) رونق بگیرد و هم­چون گذشته فعال باشد. ناصر اصلانی می­گوید: «در اینجا طبق سنت حاکم در گذشته، به صورت عادی 20 نفر زندگی می­کردند. به غیر از این چون ما تبریزی هستیم، همیشه از بنیس (روستایی در محدوده تبریز) مهمان داشتیم. ولی هیچ احساس بدی نداشتیم و خیلی عادی بود، چون خانواده، بسیار مهمان­پذیر بود. برای شروع کارهای مرمت نیاز به مجوز داشتیم که از مسیر کسب مجوز برای راه اندازی هاستل اقدام کردیم. در میراث برای هیچ کس مفهوم نبود که چرا من می­خوام خانه پدری­ام را مرمت کنم و نمی­خواهم بعد از مرمت از آن پول در بیاورم. اگر اینجا مجوز هاستل، رستوران، کافی­شاپ و ... داشت به قیمت خانه بسیار می­افزود. اما این اختیار را از من سلب می­کرد که درباره خانه بتوانم تصمیم بگیرم و می بایست برای ورود هر کسی محدودیت­هایی قایل می­شدیم و اصولاً حالت خانه را از این ساختمان می­گرفت».

البته به جز خانه مسکونی، کاربری­های فرهنگی دیگری هم در این خانه برقرار است. پس از مرمت، بخشی از کتابخانه پدرم (غلامعلی اصلانی) را به اینجا آوردم که جای اصلی آن در گذشته بود. با برگزاری بازارچه های محلی برای حضور خانم­های کارآفرین محله که تلاش شده است به بهانه فرصت بازدید از خانه امکان فروش برایشان ایجاد شود. یک کتابخانه کوچک وجود دارد که ناشران با اعتماد به ریحانه ظهیری تجهیزش کرده­اند. برای بچه­های محله، ماهی دو بار «خاله شیما»یی است که برای بچه­های 4 تا 8 سال برنامه­های کتابخوانی و فعالیت می­گذارد. بچه­ها برای کمک به درسشان هم اینجا می­آیند. برای همه آنهایی که می­خواهند تجربه پیش­بردن کاری را داشته باشند و جایی نداشته­اند مناسب است. مثلاً پادکست بی­نهایت صفر جدا از مصاحبه با آقای اصلانی، تعدادی از اپیزودهایش را هم اینجا ضبط کرد و البته امیر کاظمی یکی از دوستان خوب این خانه است. این خانه هر روزش پر از ریزداستان­هایی­ست که از بستر دوست داشتن رشد می­کنند. همسایه میوه درخت می­فرستد، برای روز پدر شیرینی می­آورند یا اهالی مهمانشان را می‌آورند که «ببین محله ما چنین خانه­ای دارد». اما مهمترین اتفاقی که بعد از مرمت افتاد این بود که کسانی آمدند و از اهالی این خانه، سراغ خانه­هایی از این دست را گرفتند برای زندگی یا محل کار. این امید بزرگی است. این شهر مال آدمهایش است، اگر قرار است ساخته شود باید آنها بسازند و از همه مهمتر با آگاهی بسازند. بسیاری زندگی در برج­های بلند را دوست دارند اما این مزیتی نیست برای کسانی که داشتن حیاط را انتخاب می­کنند. موضوع مهم اینجا برای ما عشق کاشتن است ... همانطور که مولوی می­گوید: در این خاک در این مزرعه پاک / به جز مهر به جز عشق دگر هیچ نکاریم.

از آقای اصلانی درباره این موضوع پرسیدیم که با توجه به باریکی کوچه و نبود جای پارک ماشین چه محدودیت­هایی دارید؟ و او در پاسخ گفت: «این از ویژگی­های این محله است و ما آن را پذیرفته­ایم و با همین زندگی می­کنیم و به محدودیت­های آن فکر نمی­کنیم. تمام زیبایی و کیف این خانه این است که در این بافت قرار دارد. ما به سبب این خانه بازار و محله پایین­شهر و باریک­بودن کوچه­ها را تجربه می کنیم . مانند پیرمردی که چهره چروکیده­ای دارد و زیبایی خود را دارد و کسی که هنرمند است به زیبایی آن پی می­برد. یکی از جذابیت­های این بافت این است که مردم محله همدیگر را می­شناسند و سلام و علیک داریم. نکته دیگر این که این محله در حصار صفوی است و محله­ای تاریخی است. پس این محله نباید مطابق میل ما ساخته شود، بلکه ما باید مطابق ویژگی­های این محله خود را وفق دهیم».

اقدام برای مرمت این خانه باعث ایجاد انگیزه برای افراد دیگر شد تا اقدامی مشابه انجام دهند.همچنان دل­نگرانی برای افراد بسیاری وجود دارد که این محله­ها نتواند نیازهای جوامع را برطرف سازد یا این که افراد محله با مشکلات فراوانی همراه اند. اما با شکل­گیری چنین خانه­هایی و زیست دوباره و بازگشت ساکنین قدیمی و بااصالت آن رفت و آمد زیادتر شده و مشکلات اجتماعی محله کمتر می­شود. افراد زیادی به آقای اصلانی پیشنهاد خرید این خانه را می­دهند و او در پاسخ به آنها می­گوید که یکی مثل همین برای خودت بساز! در نتیجه خانه اصلانی روی افراد زیادی تأثیر گذاشت و موجب گسترش تفکر احیا و مرمت خانه­های قدیمی شد.

سرای شمالی در حین عملیات مرمت

سرای شمالی پس از مرمت

شوربختانه بناهایی که در اختیار فعالیت­های دولتی قرار می­گیرند، آزادی و اختیار و حتی بازدید عمومی مردم از آن گرفته می­شود. وقتی از آقای اصلانی درباره ثبت ملی شدن این خانه پرسیدیم او نیز همین موضوع را مطرح کرد و گفت: «نگران ثبت ملی شدن بنا و از دست دادن بنا نیستم. چون همانطور که از گذشتگان به من رسیده است به آیندگان خواهد رسید. این خیلی مهم است که این خانه 200 سال قدمت دارد و کسانی که این خانه را ساخته­اند دیگر حتی نوه­های آنها هم از دنیا رفته­اند. و من هم یکی از آن افراد خواهم بود و اینجا باید وظیفه­ام را درست انجام دهم و این تمام فکری است که دارم».

بخشی از فضای داخلی

سرای عمومی خانه

در فرآیند مرمت این بنا، بخش­هایی تازه به آن اضافه شد از جمله نوسازی حمام و توالت و دیگر به روزرسانی­های خانه که از نیازمندی­های روزگار نو است و هم­چنین یک آب انبار قدیمی هم پیدا شد که صاحبین قدیمی از آن مطلع نبودند. ظاهراً در دهه 1330 و پس از لوله­کشی آب شهر تهران، بخشنامه­ای مبنی بر لزوم پر کردن آب­انبارهای خانگی صادر می­شود و چون خانواده آقای اصلانی در دهه 1350 این خانه را خریده بودند از وجود این آب انبار مطلع نبودند و با خاکبرداری­های با حجم زیاد، این آب انبار قدیمی جلوه­نمایی کرد و در حال حاضر با توجه به سابقه آقای اصلانی در جهانگردی و نقششان در اصلاح جاده ابریشم، عضویتشان در یونسکو و انعکاس حضورشان در مطبوعات کشورهای دیگر؛ این فضا در حال تجهیز به عنوان موزه جهانگرد محله سیروس است.

حیاط و نمای سرای شمالی

حیاط و نمای سرای جنوبی

بخشی از آب انبار خانه که حین مرمت پیدا شد